Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi - Môn Ngữ văn 7

Nội dung text: Chuyên đề bồi dưỡng học sinh giỏi - Môn Ngữ văn 7

1. chuyªn ®Ò båi d­ìng häc sinh giái M«n Ng÷ v¨n 7 - N¨m häc 2011 - 2012 phÇn I. néi dung «n tËp l¹i kiÕn thøc ng÷ v¨n ®· häc - ¤n tËp cñng cè kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 6. Trªn c¬ së ®ã tÝch hîp 1 sè phÇn hoÆc ch­¬ng kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 7. Båi d­ìng n¨ng lùc c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc vµ v¨n biÓu c¶m, ngÞ luËn v¨n häc vµ nghÞ luËn x· héi. - KiÕn thøc träng t©m «n tËp: + Ph©n m«n tiÕng ViÖt: ¤n l¹i mét sè bptt ®· häc ®Ó vËn dông vµo c¸c bµi v¨n c¶m nhËn tiÕn tíi lµm quen víi thÓ lo¹i biÓu c¶m ë líp 7. BiÕt vµ vËn dông 1 sè kiÓu c©u trong t¹o lËp v¨n b¶n. + PhÇn V¨n: HiÓu biÕt kh¸i niÖm thÓ lo¹i v¨n b¶n. Chñ ®Ò vµ t­ t­ëng cña c¸c v¨n b¶n ®· häc. + PhÇn lµm v¨n: Cñng cè vµ n©ng cao kiÕn thøc vµ ph­¬ng ph¸p lµm bµi v¨n tù sù vµ v¨n miªu t¶. - RÌn kü n¨ng t¹o lËp v¨n b¶n ë møc ®é tæng hîp kÕt hîp nhiÒu ph­¬ng thøc biÓu ®¹t trong cïng 1 bµi lµm v¨n. I. PhÇn tiÕng ViÖt: 1. Tõ vµ nghÜa cña tõ: - Nh¾c l¹i kh¸i niÖm vµ thùc hµnh ph©n biÖt tõ theo tõng tiªu chÝ: + CÊu t¹o + NghÜa - Tõ nhiÒu nghÜa vµ hiÖn t­îng chuyÓn nghÜa cña tõ - Bp: Lµm theo mÉu vµ thùc hµnh ph©n biÖt ngÉu nhiªn ViÕt ®o¹n 2. C¸c biÖn ph¸p tu tõ: - Gåm: So s¸nh, nh©n ho¸, Èn dô, ho¸n dô, ch÷a lçi dïng tõ. - Nh¾c l¹i kh¸i niÖm, t¸c dông vµ ý ng hÜa tu tõ trong v¨n c¶nh. - Bp: Cho ng÷ liÖu Y/c h/s ph¸t hiÖn vµ ph©n tÝch ý nghÜa t¸c dông ng÷ nghÜa trong tõng v¨n c¶nh cô thÓ LuyÖn viÕt ®o¹n vµ bµi v¨n c¶m thô hoµn chØnh (TLV). 3. Tõ lo¹i: - Gåm: Danh, ®éng, tÝnh, sè, l­îng, chØ phã tõ. - ¤n kh¸i qu¸t vÒ kh¸i niÖm vµ kh¶ n¨ng vai trß tõng lo¹i trong c©u. 4. Côm tõ: - Kh¾c s©u vµ n©ng cao vÒ kh¶ n¨ng më réng cña 1 sè côm tõ trong c©u ®Ó tÝch hîp phÇn dïng côm C-V ®Ó më réng c©u (líp 7). 5. C¸c lo¹i c©u vµ ch÷a c©u. - ¤n c¬ b¶n (chØ nh¾c l¹i). Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 1
2. II. PhÇn V¨n häc: 1. TruyÖn d©n gian: - Néi dung vµ t­ t­ëng cña tõng kiÓu lo¹i truyÖn d©n gian; - Ph©n tÝch mét vµi truyÖn ®Ó minh ho¹; - Thuéc cèt truyÖn vµ tiÕn tíi kÓ s¸ng t¹o (TLV). 2. V¨n häc hiÖn ®¹i: - N¾m v÷ng néi dung ý nghÜa cña mét sè t¸c phÈm tiªu biÓu; - BiÕt vËn dông c¶m thô mét sè ®o¹n t¸c phÈm tr÷ t×nh - Cñng cè kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n tù sù, miªu t¶, tr÷ t×nh, nhËt dông (TLV). III. PhÇn lµm v¨n: 1. V¨n c¶m nhËn: - Kh¸i niÖm thÓ lo¹i. - C¸ch lµm bµi v¨n c¶n nhËn. - Thùc hµnh 1 sè ®o¹n ng÷ liÖu tiªu biÓu trong ch­¬ng tr×nh líp 6. 2. V¨n tù sù: - §Æc ®iÓm thÓ lo¹i. - C¸c thao t¸c tiÕn hµnh lµm bµi - Thùc hµnh viÕt mét sè ®Ò bµi (TK: C¸c d¹ng bµi TLV vµ c¶m thô líp 6) 3. V¨n miªu t¶: - §Æc ®iÓm thÓ lo¹i. - C¸c thao t¸c tiÕn hµnh lµm bµi - Thùc hµnh viÕt mét sè ®Ò bµi (TK: C¸c d¹ng bµi TLV vµ c¶m thô líp 6 + Ng÷ v¨n 6 n©ng cao) * Chó ý: RÌn häc sinh ph©n biÖt ®­îc râ ®Æc ®iÓm vµ vai trß cña yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ ®Ó h/s linh ho¹t vËn dông khi viÕt bµi tæng hîp. §ång thêi trong n¨m c¸c em sÏ vËn dông tèt trong 2 kiÓu bµi sÏ häc lµ: BiÓu c¶m vµ NghÞ luËn (líp 7). IV. PhÇn bµi tËp cô thÓ 1. Bài 1: Em hãy tả để làm rõ các nét đáng yêu của một em bé mà em quý mến. 2. Bài 2: Vận dụng quan sát, tưởng tượng, so sánh và nhận xét của em để viết 4 câu văn, mỗi câu miêu tả một hình ảnh sau: - Mặt trời - Mặt biển - Những con thuyền - Những cánh chim Bài 3: Miêu tả một cảnh đẹp của quê hương em. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 2
3. Bài 4: Cho cụm từ: “ Mỗi khi hè về”, hãy viết tiếp để tạo thành câu hoàn chỉnh. Bài 5: Em đã có dịp ngắm một đêm trăng đẹp ở quê mình. Hãy tả lại cảnh đó. Đã lâu lắm rồi em mới có dịp trở lại thăm ngôi trường cũ. Trường đã thay đổi nhiều nhưng vẫn giữ được những hình ảnh gắn bó với tuổi thơ em. Hãy tả lại ngôi trường ấy. Bài 6: Em hãy tả một người thân của em. Bài 7. Tả một người mà em yêu thương. Bài 8. Tả một khu vườn trong buổi sáng đẹp trời. Bài 9: Chọn một trong hai đề sau, viết bài văn dài khoảng 350 đến 400 chữ. Đề 1. Đóng vai thầy Mạnh Tử lúc c òn bé trong truyện “Mẹ hiền dạy con” để kể lại câu chuyện. Đề 2. Kể một kỷ niệm đáng nhớ của em. Bài 10): Sau khi ®¸nh tan giÆc ¢n, Th¸nh Giãng vÒ trêi t©u víi Ngäc Hoµng c«ng viÖc m×nh lµm d­íi trÇn gian. Em h·y kÓ l¹i chuyÖn ®ã? phÇn Ii. néi dung «n tËp ng÷ v¨n líp 7 : Chuyªn ®Ò Giíi thiÖu c¸ch tiÕp cËn vµ c¶m thô mét sè thÓ lo¹i t¸c phÈm v¨n häc tr÷ t×nh. T¸c phÈm v¨n häc nµo còng biÓu hiÖn t­ t­ëng , t×nh c¶m nh­ng t¸c phÈm tr÷ t×nh l¹i thÓ hiÖn t×nh c¶m theo c¸ch riªng . Tõ nh÷ng c©u ca dao x­a tíi nh÷ng bµi th¬ ®­¬ng ®¹i, dÊu hiÖu chung cña t¸c phÈm tr÷ t×nh lµ sù biÓu hiÖn trùc tiÕp cña thÕ giíi chñ quan cña con ng­êi . §ã lµ c¶m xóc, t©m tr¹ng, suy nghÜ cña chÝnh t¸c gi¶ . Vµ biÓu hiÖn trùc tiÕp nh÷ng c¶m xóc, suy t­ëng cña con ng­êi lµ c¸ch ph¶n ¸nh thÕ giíi cña t¸c phÈm tr÷ t×nh. Muèn hiÓu ®­îc mét t¸c phÈm tr÷ t×nh th× chóng ta cÇn hiÓu hai líp néi dung : - Néi dung hiÖn thùc ®êi sèng . - Néi dung cña nh÷ng ý nghÜ, c¶m xóc, suy t­ Èn sau hiÖn thùc ®êi sèng Cô thÓ h¬n ®ã chÝnh lµ hiÓu: c¶nh vµ t×nh, sù vµ t×nh trong mçi t¸c phÈm . 1. Víi ca dao : - Ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc ca dao chÝnh lµ nh÷ng lêi nãi t©m t×nh, lµ nh÷ng bµi ca b¾t nguån tõ t×nh c¶m trong mèi quan hÖ cña nh÷ng ng­êi trong cuéc sèng hµng Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 3
4. ngµy : t×nh c¶m víi cha mÑ , t×nh yªu nam n÷ , t×nh c¶m vî chång , t×nh c¶m b¹n bÌ hiÓu ®­îc ®iÒu ®ã sÏ gióp ng­êi ®äc vµ häc sinh ý thøc s©u s¾c h¬n vÒ t×nh c¶m th«ng th­êng hµng ngµy . - Ph¶i hiÓu t¸c phÈm ca dao tr÷ t×nh th­êng tËp trung vµo nh÷ng ®iÒu s©u kÝn tinh vi vµ tÕ nhÞ cña con ng­êi nªn kh«ng ph¶i lóc nµo ca dao còng gi·i bÇy tr­cj tiÕp mµ ph¶i t×m ®­êng ®Õn sù xa s«i , nãi vßng , hµm Èn ®a nghÜa . ChÝnh ®iÒu Êy ®ßi hái ng­êi c¶m thô ph¶i n¾m ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt mµ ca dao tr÷ t×nh th­êng sö dông nh­ : Èn dô so s¸nh vÝ von : VÝ dô : “ B©y giê mËn míi hái ®µo V­ên hång ®· cã ai vµo hay ch­a? ” - Ph¶i hiÓu râ hai líp néi dung hiÖn thùc - c¶m xóc suy t­ . “.” VÝ dô trong bµi ca dao “ Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng NhÞ vµng b«ng tr¾ng l¸ xan h GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn ” . Bøc tranh ®êi sèng trong bµi ca dao ®­îc t¸i hiÖn lªn rÊt cô thÓ, sinh ®éng : Mét vÎ ®Ñp “ Kh«ng g× ®Ñp b»ng ” cña hoa sen trong ®Çm . §ã lµ vÎ ®Ñp rùc rì, ®Çy mµu s¾c vµ h­¬ng th¬m , mét vÎ ®Ñp v­¬n lªn gi÷a bïn lÇy mµ vÉn v« cïng thanh khiÕt tr¾ng trong . VÎ ®Ñp cña loµi hoa nµy ®· ®­îc t¸c gi¶ kh¶ng ®Þnh b»ng ph­¬ng thøc so s¸nh tuyÖt ®èi : “ Trong ®Çm g× ®Ñp b»ng sen ” TiÕp ®Õn lµ m« t¶ cô thÓ tõng bé phËn cña c©y sen ®Ó chøng minh vÎ ®Ñp cña nã “L¸ xanh b«ng tr¾ng l¹i chen nhÞ vµng ” . C©y sen , hoa sen hiÖn lªn víi d¸ng vÎ m, mµu s¾c, h­¬ng th¬m . Sù ®èi s¸nh bÊt ngê trong mãi liªn quan víi hoµn c¶nh cµng kh¶ng ®Þnh phÈm chÊt cña loµi sen, mét phÈm chÊt tèt ®Ñp bªn trong t­¬ng øng víi vÎ bªn ngoµi . “ GÇn bïn mµ ch¼ng h«i tanh mïi bïn ” . Kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã, bµi ca giao cßn lµ lêi ngîi ca, kh¶ng ®Þnh, tù hµo vÒ phÈm chÊt kh«ng chØ cña loµi hoa ®Ñp ®Ï , gi¶n dÞ , gÇn gòi víi ng­êi lao ®éng mµ cßn cña nh÷ng con ng­êi cã phÈm chÊt thanh cao trong s¹ch , nh÷ng con ng­êi kh«ng bao giê bÞ tha ho¸ bëi hoµn c¶nh . 2. Víi th¬ tr÷ t×nh trung ®¹i vµ hiÖn ®¹i . - N¾m v÷ng hoµn c¶nh s¸ng t¸c , cuéc ®êi vµ sù nghiÖp cña tõng t¸c gi¶ . Bëi v× cã nh÷ng t¸c phÈm : “Tr÷ t×nh thÕ sù ”, ®ã lµ nh÷ng t¸c phÈm nghi l¹i nh÷ng xóc ®éng, nh÷ng c¶m nghÜ vÒ cuéc ®êi vÒ thÕ th¸i nh©n t×nh. ChÝnh th¬ “ tr÷ t×nh thÕ Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 4
5. sù ” gîi cho ng­êi ®äc ®i s©u suy nghÜ vÒ thùc tr¹ng x· héi. C¶ hai t¸c gi¶ NguyÔn Tr·i - NguyÔn KhuyÕn ®Òu s¸ng t¸c rÊt nhiÒu t¸c phÈm khi c¸o quan vÒ quª ë Èn . Ph¶i ch¨ng tõ nh÷ng t¸c phÈm cña NguyÔn Tr·i , NguyÔn KhuyÕn th× ng­êi ®äc hiÓu ®­îc suy t­ vÒ cuéc ®êi cña hai t¸c gi¶ ®ã . - HiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh giµu h×nh ¶nh : H×nh ¶nh trong th¬ kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh cña ®êi sèng hiÖn thùc mµ cßn giµu mµu s¾c t­ëng t­îng bëi khi c¶m xóc m·nh liÖt th× trÝ t­ëng t­îng cã kh¶ n¨ng bay xa ngoµi “ v¹n dÆm ” L­u HiÖp . VÝ dô : “ N­íc s«ng tu«n th¼ng ba ngµn th­íc T­ëng d¶i Ng©n Hµ tuét khái m©y ” . Lý B¹ch Môc ®Ých chÝnh cña h×nh ¶nh trong th¬ tr÷ t×nh lµ sù kh¸ch thÓ ho¸ nh÷ng rung c¶m néi t©m , bëi thÕ giíi tinh thÇn vµ c¶m xóc con ng­êi vèn v« h×nh nªn nhÊt thiÕt ph¶i dùa vµo nh÷ng ®iÓm t­¹ t¹o h×nh cô thÓ ®Ó ®­îc h÷u h×nh ho¸. Mét nçi nhí vèn kh«ng nh×n thÊy ®­îc ®· trë lªn c ô thÓ ®Çy kh¾c kho¶i, bån chån: “Kh¨n th­¬ng nhí ai Kh¨n r¬i xuèng ®Êt Kh¨n th­¬ng nhí ai Kh¨n v¾t lªn vai ” . Hay : “ ¤i B¸c Hå ¬i nh÷ng xÕ chiÒu Ngh×n thu nhí B¸c biÕt bao nhiªu Ra ®i, B¸c dÆn : cßn non n­íc NghÜa nÆng , lßng kh«ng d¸m khãc nhiÒu ” . (ChÕ Lan Viªn) - HiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh giµu nh¹c tÝnh . Bëi th¬ ph¶n ¸nh cuéc sèng qua nh÷ng rung ®éng cña t×nh c¶m . ThÕ giíi néi t©m cña nhµ th¬ kh«ng chØ biÓu hiÖn b»ng tõ ng÷ mµ b»ng c¶ ©m thanh nhiÞp ®iÖu cña tõ ng÷ Êy . Nh¹c tÝnh trong th¬ thÓ hiÖn ë sù c©n ®èi t­¬ng xøng hµi hoµ gi÷a c¸c dßng th¬ . VÝ dô : “ G¸c m¸i ng­ «ng vÒ viÔn phè Gâ sõng môc tö l¹i c« th«n ” . (HuyÖn Thanh Quan) Nh¹c tÝnh cßn thÓ hiÖn ë sù trÇm bæng cña ng«n ng÷ th¬ . §ã lµ sù thay ®æi ©m thanh cao thÊp kh¸c nhau . ChÝnh ©m thanh cña ch÷ nghÜa ®· t¹o nªn nh÷ng ®iÒu mµ nghÜa kh«ng thÓ nãi hÕt : “ T«i l¹i vÒ quª mÑ nu«i x­a Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 5
6. Mét buæi tr­a , n¾ng dµi b·i c¸t Giã léng x«n xao , sãng biÓn ®u ®­a M¸t r­îi lßng ta ng©n nga tiÕng h¸t ” . (Tè H÷u) - §Æc ®iÓm næi bËt cña th¬ tr÷ t×nh lµ rÊt hµm xóc ®iÒu ®ã ®ßi hái ng­êi c¶m thô ph¶i t×m hiÓu tõ líp ng÷ nghÜa , líp h×nh ¶nh , líp ©m thanh, nhÞp ®iÖu ®Ó t×m hiÓu nghÜa ®en, nghÜa bãng . VÝ dô : “ ¤i nh÷ng c¸nh ®ång quª ch¶y m¸u D©y thÐp gai ®©m n¸t trêi chiÒu Nh÷ng ®ªm dµi hµnh qu©n nung nÊu Bçng bån chån nhí m¾t ng­êi yªu ” . (NguyÔn §×nh Thi ) - N¾m râ c¸c gi¸ trÞ nghÖ thuËt mµ th¬ tr÷ t×nh sö dông . §ã lµ c¸c phÐp tu tõ Èn dô nh©n ho¸, so s¸nh, vÝ von . C¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m th­êng ®­îc th«ng qua c¸c c¸ch miªu t¶ : “ C¶nh ngô tÜnh ” . Ai còng biÕt , mäi c¶m xóc t©m tr¹ng suy nghÜ cña con ng­êi ®Òu lµ c¶m xóc vÒ c¸i g× ? T©m tr¹ng hiÖn thùc nµo - Suy nghÜ vÒ vÊn ®Ò ®ã . Do vËy c¸c sù kiÖn ®êi sèng ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp . Nh­ng còng cã bµi th¬ tr÷ t×nh trùc tiÕp miªu t¶ bøc tra nh phong c¶nh lµm nhµ th¬ xóc ®éng : “ B­íc tíi ®Ìo ngang bãng xÕ tµ Cá c©y chen ®¸, l¸ chen hoa Lom khom d­íi nói tiÒu vµi chó L¸c ®¸c bªn s«ng chî mÊy nhµ Nhí n­íc ®au lßng con quèc quèc Th­¬ng nhµ mái miÖng c¸i gia gia ” . (Bµ HuyÖn Thanh Quan) §Õn ®©y ng­êi ®äc c¶m nhËn thÊy : Tõ c¶nh vËt ®Ìo ngang - t©m tr¹ng buån th­¬ng c« ®¬n cña t¸c gi¶ . - Th¬ tr÷ t×nh cã nÐt kh¸c biÖt h¼n víi lêi th¬ tù sù . Ng­êi c¶m nhËn th¬ tr÷ t×nh ph¶i hiÓu râ ng«n ng÷ th¬ tr÷ t×nh th ­êng lµ lêi ®¸nh gi¸ trùc tiÕp chñ thÓ ®èi víi cuôoc ®êi VÝ dô nh­ : “ §Ñp v« cïng tæ quèc ta ¬i Rõng cä ®åi chÌ,®ång xanh ngµo ng¹t ” (Tè H÷u) Ngay khi miªu t¶, lêi th¬ còng lµ lêi ®¸nh gi¸: Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 6
7. “ N«ng tr­êng ta réng mªnh m«ng Tr¨ng lªn, tr¨ng lÆn còng kh«ng ra ngoµi ” (TÕ Hanh) ChÝnh viÖc ®¸nh gi¸ trùc tiÕp lµm cho lêi th¬ ch÷ t×nh c¨n b¶n kh¸c víi lêi tù sù lµ lêi miªu t¶. Vµ lêi th¬ tr÷ t×nh lµ lêi cña chñ thÓ: VÝ dô: “ Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y lµ cña chóng ta. ” (NguyÔn §×nh Thi.) 3. Víi thÓ lo¹i tuú bót . - HiÓu râ tuú bót lµ thÓ lo¹i v¨n xu«i phãng kho¸ng.Nhµ v¨n theo ngän bót mµ suy t­ëng, trÇn thuËt nh­ng thùc chÊt lµ th¶ m×nh theo dßng liªn t­ëng, c¶m xóc mµ t¶ ng­êi kÓ viÖc. VÝ dô: Trong “ Th­¬ng nhí m­êi hai ” Vò B»ng, nhµ v¨n ®· ®i s©u theo dßng håi øc víi nh÷ng kû niÖm ®Çy ¾p th©n th­¬ng vÒ m­êi hai mïa trong n¨m. Mçi th¸ng lµ mét kû niÖm s©u ®Ëm. “ Th¸ng giªng ” víi c¶m xóc vÒ nh÷ng ngµy tÕt víi “ Giã lµnh l¹nh - m­a riªu riªu - víi tiÕng trèng chÌo tõ xa v¨ngr l¹i ”.TÊt c¶ nh­ muèn “ Ng­êi ta trÎ l¹i - tim ®Ëp nhanh h¬n - ngùc trµn trÒ nhùa sèng ” ChÝnh thÓ lo¹i tuú bót gióp chóng ta hiÓu ®­îc nh©n c¸ch, chñ thÓ giµu cã vÒ t©m t×nhcña nhµ v¨n. * Trong t¸c phÈm tr÷ t×nh, t×nh c¶m c¶m xóc cã khi ®­îc biÓu hiÖn mét c¸ch trùc tiÕp song th«ng th­êng nã ®­îc biÓu hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp. Khi c¶m nhËn, th­ëng thøc t¸c phÈm tr÷ t×nh kh«ng ®­îc tho¸t li v¨n b¶n. Ph¶i ®äc thËt kü v¨n b¶n ( ®äc t×m hiÓu - ®äc c¶m thô ) §Æc biÖt kh«ng thªr dõng l¹i ë bÒ mÆt ng«n tõ mµ ph¶i ®i t×m hiÓu ý nghÜa hµm Èn - t×m hiÓu gi¸ trÞ nghÖ thuËt vµ néi dung cña t¸c phÈm. Chuyªn ®Ò Giíi thiÖu: V¨n häc d©n gian vµ ®Æc tr­ng th¬ Trung ®¹i ViÖt Nam vµ Th¬ §­êng I. V¨n häc d©n gian ViÖt Nam 1. Khái niệm văn học dân gian. - Văn học dân gian là một thành tố của văn hoá dân gian, tức là phôncơlo (trí tuệ nhân dân). - Văn học dân gian còn gọi là văn học truyền miệng hoặc văn học bình dân. - Văn học dân gian là những sáng tác tập thể truyền miệng của nhân dân, ra đời từ thời viễn cổ, phát triển qua các thời k ì lịch sử, đến cả hiện nay và mai sau. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 7
8. Văn học dân gian có những đặc trưng riêng so với văn học viết; nó cùng với văn học viết hợp thành nền văn học dân tộc. 2. Các thể loại văn học dân gian a. Thơ ca dân gian: tục ngữ, câu đố, ca dao, hò, vè, truyện thơ. b. Truyện dân gian: thần thoại, sử thi, truyền thuyết, cổ tích, truyện c ười, truyện ngụ ngôn. c. Sân khấu dân gian: chèo, tuồng đồ. 3. Những đặc trưng cơ bản của văn học dân gian a. Tính tập thể (trong sáng tạo, trong lưu truyền, trong sử dụng và cảm thụ ) b. Tính truyền miệng. c. Gắn với sinh hoạt xã hội (đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân lao động ) 4. Giá trị và vai trò của văn học dân gian trong nền văn học dân tộc a. Văn học dân gian là kho báu về trí tuệ, tâm hồn và thẩm mĩ cao đẹp của nhân dân. b. Văn học dân gian là ngọn nguồn, là cơ sở kết tinh của văn học dân tộc. II. V¨n häc Trung ®¹i ViÖt Nam 1. Sự nghiệp trước tác của Nguyễn Trãi - "Quân trung từ mệnh tập". - "Bình Ngô Đại Cáo" "Dư địa chí " "Lam Sơn thực lực" "Phú núi Chí Linh", "Quốc âm thi tập", "Ức Trai thi tập", - v.v a. Nội dung thơ văn Nguyễn Trãi. *) Tư tưởng nhân nghĩa, yêu nước và thương dân sâu sắc - Thương dân, trừng phạt kẻ có tội (điếu phạt) tiêu diệt quân tàn bạo hại nước hại dân (trừ bạo), đem lại yên vui, hạnh phúc cho nhân dân (yên dân), đó là việc nhân nghĩa: "Việc nhân nghĩa cốt ở yên dân Quân điếu phạt trước lo trừ bạo" - Sức mạnh nhân nghĩa là sức mạnh Việt Nam để chiến thắng th ù trong giặc ngoài. Đó là "Đại nghĩa" (nghĩa lớn vì nước vì dân), là lòng "chí nhân" (thương người vô hạn): "Đem đại nghĩa để thắng hung tàn, Lấy chí nhân để thay cường bạo" Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 8
9. - Lòng căm thù giặc sôi sục, quyết không đội trời chung với quân "cuồng Minh": Ngẫm thù lớn há đội trời chung, Căm giặc nước thề không cùng sống - Tư tưởng nhân nghĩa của Ức Trai luôn luôn gắn liền với l òng "trung hiếu" và niềm "ưu ái" (lo nước, thương dân). "Bui có một lòng trung lẫn hiếu Mài chăng khuyết, nhuộm chăng đen" (Thuận hứng - 24) "Bui một tấc lòng ưu ái cũ, Đêm ngày cuồn cuộn nước triều Đông" (Thuật hứng - 5) *) Văn thơ Nguyễn Trãi thể hiện tình yêu thắm thiết đối với thiên nhiên, đối với quê hương, gia đình. - Yêu thiên nhiên: + Yêu cây cỏ hoa lá, trăng nước mây trời, chim muông "Hái cúc ương lan, hương bén áo Tìm mai, đạt nguyệt, tuyết xâm khăn" "Kho thu phong nguyệt đầy qua nóc Thuyền chở yên hà nặng vạy then" "Cò nằm, hạc lẩn nên bầy bạn Ủ ấp cùng ta làm cái con" + Yêu quê hương gia đình: " Ngỏ cửa nho, chờ khách đến Trồng cây đức, để con ăn" "Nợ cũ chước nào báo bổ Ơn thầy ơn chúa liễn ơn cha" "Quê cũ nhà ta thiếu của nào Rau trong nội, cá trong ao" + Yêu danh lam thắng cảnh. "Muôn hàng giáo ngọc tre gài cửa Bao dải tua châu đá rủ mành" (Đề chùa Hoa yên, núi Yên Tử) "Một vùng biếc sẫm gương lồng bóng, Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 9
10. Muôn hộc xanh om tóc mượt màu" (Vân Đồn) "Kình ngạc băm vằm non mấy khúc Giáp gươm chìm gẫy bãi bao tầng" (Cửa biển Bạch Đằng) *) Một cuộc đời thanh bạch, một tâm hồn thanh cao. "Một tầm lòng son ngời lửa luyện. Mười năm thanh chức ngọc hồ băng" "Nước biển non xanh thuyền gối bãi Đêm thanh nguyệt bạc khách lên lầu". "Say minh nguyệt, chè ba chén Thú thanh phong, lều một gian " "Sách một hai phiên làm bậu bạn. Rượu năm ba chén đổi công danh" b. Nghệ thuật - Văn chính luận như "Bình Ngô Đại Cáo" thì hùng hồn, đanh thép, sắc sảo, đúng là tiếng nói của một dân tộc chiến thắng, một đất n ước có nền văn hiến lâu đời. - Thơ chữ Hán hàm súc, tinh luyện, thâm trầm. Thơ chữ Nôm bình dị mà tài hoa, thiết tha đằm thắm. Thơ thất ngôn xen lục ngôn là một dấu ấn kì lạ của nền thơ chữ Nôm dân tộc. Nguyễn Trãi là anh hùng dân tộc, nhà văn hoá vĩ đại, là đại thi hào dân tộc. Nguyễn Trãi còn là ông tiên ở trong lầu ngọc mà tâm hồn lộng gió thời đại. Cuộc đời và thơ văn Nguyễn Trãi là bài ca yêu nước, tự hào dân tộc. 2. T¸c gi¶ TrÇn Quang Kh¶i Trần Quang Khải (1241 - 1294) là thượng tướng, có công lớn trong cuộc kháng chiến (lần thứ 2 và lần thứ 3) đánh thắng giặc Nguyên – Mông. Học rộng, giỏi thơ văn, có tài thao lược và ngoại giao. Ông có tập thơ "Lạc đạo", nổi tiếng nhất là bài thơ "Tụng giá hoàn kinh sư" Xuất xứ chủ đề a. Tháng 4/1285, Trần Nhật Duật chém đầu Toạ Đô tại H àm Tử quan. Tháng 6/1285, Trần Quang Khải đại phá giặc Nguyên Mông tại Chương Dương độ, tiến lên giải phóng Thăng Long. Bài thơ "Tụng giá hoàn kinh sư "được viết sau chiến thắng Chương Dương độ. b. Bài thơ biểu lộ niềm tự hào, niềm vui thắng trận và nói lên khát vọng đem tài trí xây dựng đất nước thanh bình bền vững muôn đời. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 10
11. Bài thơ được viết theo thể thơ ngũ ngôn tứ tuyệt. Hai câu đầu bình đối như hai trang kí sự chiến trường. Vị ngữ "đoạt sóc" (cướp giáo) và "cầm Hồ" (bắt giặc Mông Cổ) được đặt ở đầu câu, thể hiện hai thế đánh, hai cú đánh liên tiếp giáng xuống đầu giặc với sức mạnh "Sát Thát" của t ướng sĩ thời Trần. Chương Dương độ và Hàm Tử quan, hai địa danh, hai chiến công đ ã được ghi vào sử sách và thơ ca dân tộc trở nên trường tồn, chói lọi: "Đoạt sóc Chương Dương độ Cầm Hồ Hàm Tử quan " Câu thơ như một bản tin chiến sự, có một sức nén v à vang xa, dạt dào tự hào. Phải là người tham dự, chỉ huy trận đánh mới viết h àm súc và đĩnh đạc, hào hùng như vậy. Hai câu cuối, một ý thơ mới xuất hiện. Trong khói lửa chiến trường, trong niềm vui chiến thắng giải phóng kinh th ành Thăng Long trên đống tro tàn do lũ giặc gây ra, nhà thơ nghĩ đến nhiệm vụ mới: "Thái bình tu trí lực Vạn cổ thử giang san” Trước mắt mọi người, từ vua tôi, tướng sĩ đến trăm họ, toàn dân, ai ai cũng phải đem tài trí sức lực, của cải (trí lực) để xây dựng giang san đất n ước bền vững trong thanh bình đến muôn đời. Nhãn quan chính trị của Trần Quang Khải vô cùng sáng suốt. Câu thơ trên có ý nghĩa thời sự đối với chúng ta hiện nay. Tóm lại, "Tụng giá hoàn kinh sư" là bài thơ kiệt tác. Bản dịch của tác giả Trần Trọng Kim rất đặc sắc. III. PhÇn th¬ §­êng * Thành tựu và nguyên nhân phát triển 1. Thành tựu Thơ Đường là một trong những thành tựu rực rỡ về thi ca của nền văn học Trung Quốc, là một trong những thành tựu chói lọi của nền văn minh nhân loại. Thơ Đường hiện còn khoảng 48000 bài trên 2300 thi sĩ, trong đó có Lý Bạch, Đỗ Phủ, Bạch Cư Dị và hàng trăm tên tuổi khác đã bất tử với thời gian, được người đời ngưỡng mộ. 2. Nguyên nhân phát triển - Triều đại nhà Đường kéo dài ngót 300 năm (618-907), tuy có luc thăng trầm, nhưng xã hội Trung Quốc và chế độ phong kiến Trung Hoa phát triển mạnh. Đời sống vật chất và tinh thần thay đổi lớn lao. - Kinh tế nông nghiệp, thủ công nghiệp, hàng hải, thương nghiệp mở mang, phát triển. Nghệ thuật như kiến trúc, hội hoạ, âm nhạc đạt đến tr ình độ cao, chói sáng. Chế độ thi cử chọn người làm quan, kẻ sĩ được đề cao, việc học thịnh đạt. Các tao nhân mặc khách được trọng vọng. Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 11
12. - Đó là những nguyên nhân tạo nên bước phát triển kỳ diệu của thơ Đường. 3. Một số đặc điểm về nội dung và hình thức nghệ thuật thơ Đường a. Nội dung - Cảm hứng thiên nhiên trữ tình: ca ngợi phong cảnh hùng vĩ tráng lệ, miêu tả vẻ đẹp bốn mùa, với hoa lá cây cỏ, trăng, tuyết gió mây thể hiện t ình yêu thiên nhiên tạo vật, yêu quê hương đất nước (Lư Sơn bộc bố, Tuyệt cú ) - Cảm hứng nhân đạo: nói lên nỗi khổ của nhân dân vì cơ hàn, vì chiến tranh loạn lạc, lòng khao khát hạnh phúc, hoà bình, ca ngợi tình vợ chồng, tình bạn (Thạch Hào lại, Nguyệt dạ, Hoàng Hạc lâu Tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng ) - Có những vần thơ siêu thoát ca ngợi cuộc sống ẩn dật ở chốn điền vi ên, lâm tuyền. Có những vần thơ nói về sinh hoạt thôn dã, đồng nội; thú vui cầm, kỳ, thi tửu của mặc khách tao nhân. Tài tử giai nhân là một đề tài có nhiều tuyệt bút. Nội dung thơ Đường rất phong phú và đa dạng, là một bức tranh rộng lớn xã hội Trung Quốc thời Đường trong 300 năm. b. Nghệ thuật *. Thể thơ: Từ, Cổ phong, Đường luật. *. Luật thơ: - Vần thơ (vần chân và vần cách, vần trắc và vần bằng). - Bằng, trắc. - Niêm (dính). - Đối. - Cấu trúc bài thơ rất chặt chẽ, nhất là Đường luật. + Thơ tứ tuyệt: khai, thừa, chuyển, hợp. + Thơ bát cú: đề, thực, luận, kết. *. Ngôn ngữ thơ: tinh luyện, hàm xúc, Thi trung hữu hoạ. Thi trung hữu cầm. Coi trọng lời thơ: thanh, nhã (trong sáng, trang nhã ) ước lệ tượng trưng *. Tứ thơ: phong phú, đa dạng, biến hoá, khơi gợi Tóm lại, làm thơ Đường phải giỏi, phải có tay nghề cao v à giàu tâm hồn thi sĩ . Học và cảm thụ thơ Đường phải hiểu đặc điểm nội dung v à nghệ thuật thơ Đường. IV. PhÇn bµi tËp cô thÓ Bài 1: Tìm một ví dụ về phép điệp ngữ trong bài thơ “Tiếng gà trưa” của Xuân Quỳnh và nêu tác dụng của phép điệp ngữ đó. Bài 2: Cảm nghĩ của em về một bài ca dao, dân ca đã học. Bài 3: Viết đoạn văn (khoảng 15 dòng) chứng minh ý kiến sau : Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 12
13. Truyện ngắn “ Sống chết mặc bay”của Phạm Duy Tốn đã sử dụng thành công nghệ thuật tương phản để vạch trần bản chất của tên quan phủ. Bài 4: Viết một đoạn văn (khoảng 10 dòng) chứng minh cho ý sau: Sách vở là người bạn tốt của mỗi học sinh. Bài 5: Giải thích ý nghĩa câu tục ngữ: Uống nước nhớ nguồn. Bài 6: Giải thích câu tục ngữ “Ăn quả nhớ kẻ trồng cây”. Giải thích câu tục ngữ: “Đói cho sạch, rách cho th ơm.” Bài 7: Truyện ngắn “Sống chết mặc bay” của Phạm Duy Tốn đ ã phản ánh cuộc sống khổ cực của người dân, đồng thời lên án thói vô trách nhiệm của bọn quan lại phong kiến. Hãy chứng minh nhận định trên. Bài 8: Nhân dân ta có câu: “Đói cho sạch, rách cho thơm”. Hãy làm rõ ý của người xưa qua câu tục ngữ này. Bài 9: H·y chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña c©u tôc ng÷: “Cã c«ng mμi s¾t cã ngμy nªn kim” Bài 10: Thế nào là nghệ thuật tăng cấp ? Tìm hai chi tiết thể hiện nghệ thuật tăng cấp trong truyện “Sống chết mặc bay”. Bµi 11: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao sau: " C«ng cha nh­ nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh­ n­íc trong nguån ch¶y ra Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho trßn ch÷ hiÕu míi lµ ®¹o con" Bµi 12: ViÕt ®o¹n v¨n vÒ c¶nh biÓn vµ béc lé c¶m xóc cña em. Bµi 13: ViÕt bøc th­ (thay mÆt En-ri-c«) göi cho bè sau khi ®äc bøc th­ cña bè. Bµi 14: ViÕt trang nhËt ký diÔn t¶ c¶m xóc cña em sau khi häc xong truyÖn ng¾n "Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª" Bµi 15: ViÕt vÒ vÇng tr¨ng ký øc tuæi th¬. Bµi 16: C¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao: " ChiÒu chiÒu ra ®øng ngâ sau Tr«ng vÒ quª mÑ ruét ®au chÝn chiÒu" Bµi 17: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao: " Th©n em nh­ tr¸i bÇn tr«i Giã dËp, sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u" Bµi 18: ViÕt vÒ loµi c©y em yªu! Bµi 19: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ bµi ca dao sau: Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 13
14. " §øng bªn ni ®ång, ngã bªn tª ®ång thÊy mªnh m«ng b¸t ng¸t §øng bªn tª ®ång ngã bªn ni ®ång thÊy b¸t ng¸t mªnh m«ng Th©n em nh­ chÏn lóa ®ßng ®ßng PhÊt ph¬ d­íi ngän n¾ng hång ban mai" Bµi 20: ViÕt vÒ c¸nh diÒu tuæi th¬! Bµi 21: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ t×nh c¶m cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ "Qua ®Ìo Ngang" cña Bµ HuyÖn Thanh Quan. Bµi 22: C¶m nghÜ vÒ ng­êi mÑ th©n yªu cña m×nh! Bµi 23: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ t×nh b¹n cña nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ "B¹n ®Õn ch¬i nhµ" cña t¸c gi¶ NguyÔn KhuyÕn. Bµi 24: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ 2 khæ th¬ ®Çu trong bµi th¬ " TiÕng gµ tr­a" cña t¸c gi¶ Xu©n Quúnh. Bµi 25: ViÕt vÒ t×nh b¹n trong løa tuæi häc trß ngµy nay. Bµi 26: ViÕt vÒ vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng cña con ng­êi hiÖn nay. Bµi 27: C¶m nghÜ vÒ mãn quµ tuæi th¬! Bµi 28: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ bµi th¬ "TiÕng gµ tr­a" cña Xu©n Quúnh. Bµi 29: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ bµi th¬ "C¶nh khuya" cña Hå ChÝ Minh. Bµi 30: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ 2 ®oan v¨n tiªu biÓu trong tuú bót "Mét thø quµ cña lóa non - Cèm" cña t¸c gi¶ Th¹ch Lam. Bµi 31: H·y chøng minh r»ng tõ x­a ®Õn nay nh©n d©n ta lu«n sèng theo ®¹o lý "¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y". Bµi 32: H·y gi¶i thÝch c©u tôc ng÷: "§i mét ngµy ®µng, häc mét sµng kh«n " Bµi 33: Chøng minh tÝnh biÖn chøng cña 2 c©u tôc ng÷ sau: "Kh«ng thÇy ®è mµy lµm nªn" vµ c©u: "Häc thÇy kh«ng tÇy b»ng häc b¹n" Tµi liÖu vµ chuyªn ®Ò båi d­ìng HSG Ng÷ v¨n 7 14